İkinci Sanayi Devrimi, genellikle 1870’lerden 1914’e (I. Dünya Savaşı’na) kadar olan dönemi kapsar, ancak etkileri ve bazı teknolojilerin olgunlaşması 20. yüzyılın ortalarına kadar uzanır. Bazen Teknolojik Devrim veya Elektrik ve Çelik Çağı olarak da adlandırılır.
Bu devrim, Birinci Sanayi Devrimi’nin (buhar, tekstil, demir) temelleri üzerine inşa edilmiş, ancak onu niteliksel bir sıçramaya taşımıştır. İşte kapsamlı bir analiz:
Temel Özellikleri ve Birinci Sanayi Devrimi’nden Farkları
- Enerji Kaynağı: Buhar gücünden elektrik ve içten yanmalı motorlara (petrol) geçiş.
- Temel Malzeme: Dökme demir ve ahşap yerine çelik, alüminyum, plastik ve kimyasal ürünlerin kitlesel kullanımı.
- Üretim Modeli: Atölye ve küçük fabrika üretiminden, seri üretime (kitlesel üretim) ve montaj hattına geçiş.
- Bilimin Rolü: Deneme-yanılma yerine, bilimin endüstriye sistematik uygulanması (örneğin, kimya ve metalurji).
Anahtar Teknolojik ve Endüstriyel Gelişmeler
- Elektriğin Egemenliği:
- Aydınlatma: Thomas Edison’un akkor lambası (1879) ve şehir elektrik ağları.
- Güç Kaynağı: Fabrikaları merkezi buhar motorlarından bağımsız hale getirdi. Her makineye ayrı elektrik motoru takılabilmesi, fabrika içi verimliliği ve tasarımını kökten değiştirdi.
- İletişim: Telgrafın yaygınlaşması, telefon (Alexander Graham Bell, 1876) ve radyonun (Guglielmo Marconi) icadı.
- Çeliğin Kitlesel Üretimi (Bessemer Dönüştürücüsü, 1856; Siemens-Martin fırını):
- Çeliğin ucuz ve bol üretilmesi, devasa altyapı projelerinin temelini attı: Gökdelenler (ilk: Chicago, 1885), uzun köprüler, demiryolları, gemiler (özellikle zırhlılar).
- İçten Yanmalı Motor ve Petrol Endüstrisi:
- Gottlieb Daimler ve Karl Benz’in benzinli motorları (1880’ler), otomobil çağını başlattı.
- Henry Ford’un montaj hattı (1913) ile Model T’nin seri üretimi, ulaşımı, şehir yapısını ve tüketim kültürünü dönüştürdü.
- Petrol aynı zamanda kimya endüstrisinin ham maddesi haline geldi.
- Kimya Endüstrisinde Devrim:
- Sentetik boyalar, gübreler (Haber-Bosch prosesi ile sentetik amonyak), patlayıcılar (dinamit – Alfred Nobel), ilaçlar ve sonrasında plastik üretimi.
- Bu, doğal kaynaklara bağımlılığı azalttı ve yepyeni ürünler yarattı.
- Yeni Ulaşım ve İletişim Araçları:
- Otomobil, uçak (Wright Kardeşler, 1903), dizel motorlu gemiler.
- Transatlantik telgraf kabloları ile dünya ilk kez gerçek zamanlı iletişime yaklaştı.
- Seri Üretim ve Bilimsel Yönetim (Taylorizm):
- Frederick Winslow Taylor’un “bilimsel yönetim” ilkeleri, işçilik süreçlerini verimlilik adına parçalara ayırdı.
- Montaj hattı, işi işçiye değil, işçiyi işe getirerek üretim hızını ve standartlaşmayı muazzam artırdı.
Toplumsal ve Ekonomik Etkileri
- Kitlesel Üretim ve Kitlesel Tüketim:
- Standart, uygun fiyatlı tüketim malları (otomobil, ev aletleri) üretilmeye başlandı.
- Reklamcılık ve pazarlama sektörleri doğdu. Taksitle satış (kredi) yaygınlaştı.
- Şirket Yapısının Değişimi:
- Aile şirketleri yerine, hisse senetli anonim şirketler, tröstler ve tekelciliğin (karteller, holdingler) yükselişi (örn. Standard Oil, U.S. Steel, Siemens, AEG).
- Fordizm olarak bilinen yüksek ücretli işçi + kitlesel üretim modeli.
- Kentleşme ve Altyapı:
- Elektrikli tramvaylar ve metro ile şehirler büyüdü, banliyöler oluştu.
- Modern kanalizasyon, su şebekesi ve elektrik ağları kuruldu.
- İşçi Sınıfı ve Sendikalar:
- Vasıfsız işçi sayısı arttı. Taylorizm ve montaj hattı işi monotonlaştırdı.
- İşçi hareketleri güçlendi; sendikalar, toplu sözleşme, grevler yaygınlaştı. Sosyalist ve sosyal demokrat partiler siyasette ağırlık kazandı.
- Küreselleşmenin İlk Dalgası:
- Buharlı gemiler ve demiryollarıyla dünya ticareti katlandı. Sermaye ve emek uluslararası hareket etti.
- Emperyalizm’in zirvesi: Sanayileşmiş ülkeler, ham madde ve pazar arayışıyla Afrika ve Asya’yı hızla sömürgeleştirdi.
- Bilim ve Eğitim:
- Mühendislik ve temel bilimler (fizik, kimya) ile endüstri arasındaki bağ güçlendi.
- Teknik okullar ve araştırma laboratuvarları (örn. Siemens, Bayer, Bell Labs) kuruldu.
Devrimin Sembol İsimleri ve Şirketleri
- Thomas Edison & Nikola Tesla: Elektrik savaşları.
- Henry Ford: Seri üretim ve otomobil.
- John D. Rockefeller: Petrol tröstü (Standard Oil).
- Andrew Carnegie: Çelik imparatorluğu.
- Alfred Nobel: Dinamit ve kimya.
- Werner von Siemens: Elektroteknik.
- F.W. Taylor: Bilimsel yönetim.
Sonuç ve Mirası
İkinci Sanayi Devrimi, modern dünyanın temellerini attı. Tüketim toplumunu, banliyö yaşamını, kitlesel ulaşımı, modern şirket yapısını ve bilim-tabanlı endüstriyi yarattı. Aynı zamanda, sosyal eşitsizlikler, emperyalist yarış, iki dünya savaşının endüstriyel kapasitesi ve çevre sorunlarının da tohumlarını attı. Bugünkü Üçüncü Sanayi Devrimi (Dijital Devrim) ve Endüstri 4.0, doğrudan bu dönemin yarattığı endüstriyel ve teknolojik altyapı üzerine inşa edilmiştir.
Zaman Aralığı Notu: Çekirdek dönem 1870-1914’tür, ancak otomobil, uçak, plastik gibi teknolojilerin kitlesel yayılımı ve olgunlaşması 20. yüzyıl ortalarına kadar sürmüştür. Bu nedenle geniş anlamda 20. yüzyıl ortasına kadar uzanan bir süreç olarak tanımlanabilir.
