Paleolitik Çağ (Eski Taş Çağı), insanlık tarihinin en uzun ve en temel dönemidir. İnsanın biyolojik ve kültürel evriminin büyük bölümü bu çağda gerçekleşmiştir.
Genel Özellikler ve Kronoloji
- Zaman Aralığı: Yaklaşık MÖ 2,5 milyon yıl (ilk taş aletlerin ortaya çıkışı) ile MÖ 10.000 (Buzul Çağı’nın sonu ve tarımın keşfi) arası.
- Ana Özellik: Avcılık ve toplayıcılık ekonomisi. İnsanlar doğada hazır bulduklarını tüketiyor, üretim (tarım/çiftçilik) yok.
- Yaşam Biçimi: Göçebe. İnsan toplulukları, hayvan sürülerinin peşinde ve mevsimlik bitkisel kaynaklara göre sürekli yer değiştiriyordu.
- Barınaklar: Mağaralar, kaya sığınakları, basit kulübeler ve açık hava yerleşimleri.
- Teknoloji: Taş (çakmaktaşı, obsidyen vb.), kemik ve ahşap aletler. Aletler zamanla incelik, çeşitlilik ve işlevsellik kazandı.
Paleolitik Çağ, kendi içinde üç ana alt döneme ayrılır:
1. Alt Paleolitik (MÖ 2,5 Milyon – MÖ 300.000)
- İnsan Türleri: Australopithecus, Homo habilis (“becerikli insan”), Homo erectus (“dik duran insan”).
- Önemli Gelişmeler:
- İlk taş aletler: Yonga ve yumru şeklinde basit çekirdek aletler (Oldowan Kültürü).
- Ateşin kontrollü kullanımı: (Yaklaşık MÖ 1 milyon – 400.000). Isınma, korunma, yiyecek pişirme ve aydınlanma devrimi.
- Daha gelişmiş aletler: İki yüzeyi yontulmuş, el baltası olarak bilinen Acheuleen aletler.
- Homo erectus’un Afrika’dan Asya ve Avrupa’ya yayılımı.
2. Orta Paleolitik (MÖ 300.000 – MÖ 40.000)
- İnsan Türleri: Homo neanderthalensis (Neandertaller) Avrupa ve Batı Asya’da, Homo sapiens (modern insan) Afrika’da ortaya çıktı.
- Önemli Gelişmeler:
- Levallois Tekniği: Taşın önceden şekillendirilip, kontrollü ve ince yongaların çıkarıldığı sofistike bir teknik.
- Mızrak gibi fırlatmalı silahların kullanımı.
- İlk sembolik ve rituel davranış izleri (basit süs eşyaları, ölü gömme adetleri – özellikle Neandertaller’de).
- Buzul Çağı koşullarına uyum. Neandertaller soğuğa adapte olmuş fiziksel yapıya sahipti.
3. Üst Paleolitik (MÖ 40.000 – MÖ 10.000)
- İnsan Türleri: Homo sapiens (modern insan) tüm dünyaya yayıldı ve Neandertaller gibi diğer insan türlerinin soyu tükendi.
- Önemli Gelişmeler (Bir “Kültürel Patlama”):
- Çok daha çeşitli ve uzmanlaşmış aletler: Kemik iğneler, zıpkınlar, bızlar, olta ve fırlatma sopaları (atlatl).
- Sanatın Doğuşu:
- Mağara Resimleri: Fransa’daki Lascaux ve İspanya’daki Altamira mağaraları gibi, gerçekçi hayvan betimlemeleri (bizon, geyik, at).
- Heykel ve Kabartmalar: “Venüs” heykelcikleri (doğurganlığı simgeleyen, cinsel özellikleri abartılı kadın figürleri).
- Süs Eşyaları: Diş, kabuk, kemik boncuklar, kolyeler.
- Daha karmaşık sosyal yapı: İş bölümü, dini inanışların gelişimi, sanatçı ve şaman gibi özel rolleri olan bireyler.
- İlk köpek evcilleştirmesi (dönemin sonlarına doğru).
Paleolitik Çağ’ın Önemi ve Sonu
- Biyolojik Evrim: İnsanın dik yürümesi, beyin hacminin artması, konuşma yetisinin gelişmesi bu çağda oldu.
- Teknolojik ve Kültürel Temeller: Tüm insanlık tarihine damga vuracak alet yapımı, ateşi kontrol, sanat ve inanç gibi temel yetenekler bu dönemde kazanıldı.
- Dünyaya Yayılım: İnsan türleri Afrika’dan çıkarak Asya, Avrupa, Avustralya ve sonunda Amerika’ya ulaştı.
- Sonu: Yaklaşık MÖ 12.000-10.000 yıllarında son Buzul Çağı’nın bitmesiyle iklim ısındı, bitki örtüsü ve hayvan popülasyonları değişti. Bu değişim, bazı bölgelerde insanları daha yerleşik bir yaşama ve bitkileri evcilleştirmeye yöneltti. Bu da Neolitik Çağ (Yeni Taş Çağı), yani Tarım Devrimi ile sonuçlandı.
Türkiye’de Paleolitik Çağ
Anadolu, Afrika, Asya ve Avrupa arasında bir köprü olduğu için Paleolitik Çağ’dan itibaren önemli bir geçiş güzergahıydı.
- Önemli Alt Paleolitik Buluntular: Karain Mağarası (Antalya) – Türkiye’deki en eski insan izleri (Neandertal).
- Önemli Orta Paleolitik Buluntular: Yarımburgaz Mağarası (İstanbul), Kocabaş (Denizli) – Homo erectus kafatası.
- Önemli Üst Paleolitik Buluntular: Üçağızlı Mağarası (Hatay), Öküzini Mağarası (Antalya) – Homo sapiens kültürüne ait aletler, süs eşyaları.
Özetle: Paleolitik Çağ, insanın doğaya uyum sağlayarak hayatta kalmak için temel becerileri geliştirdiği, göçlerle dünyaya yayıldığı ve nihayetinde sanat ve sembolizmi yaratarak kültürel bir varlık haline geldiği, yaklaşık 2,5 milyon yıl süren muazzam bir maceradır.
